2) Cơ chế sinh lý & vì sao da bong tróc

• Hàng rào biểu bì (stratum corneum) gồm “gạch–vữa”: tế bào sừng (corneocytes) + “vữa” lipid gian bào (ceramide–cholesterol–acid béo).

• NMF trong tế bào sừng (urea, lactate, Na-PCA…) giữ nước; Aquaporin-3 giúp vận chuyển nước–glycerol.

• Khi lipid vữa giảm hoặc NMF thiếu → TEWL tăng, liên kết tế bào sừng lỏng → bong vảy.

3) Nguyên nhân thường gặp ở da khô/mất nước

• Môi trường: khí lạnh/độ ẩm thấp, điều hòa kéo dài, gió, nắng UV.

• Thói quen làm sạch: xà phòng/kiềm cao, SLS đơn thuần, rửa mặt quá nhiều, nước nóng.

• Hoạt chất dùng sai liều/tần suất: retinoid, AHA/BHA, benzoyl peroxide.

• Chăm sóc sau tắm sai: không bôi dưỡng trong “3-minute rule” (bôi trong 3 phút sau rửa).

• Yếu tố nội sinh/tuổi tác: giảm ceramide tự nhiên, rối loạn filaggrin.

• Dược phẩm & bệnh lý: retinoid đường uống, viêm da cơ địa… (cần thăm khám khi nứt đau, rỉ dịch).

4) Chiến lược xử trí theo khoa học hàng rào da

A. Nguyên tắc 4 lớp

1. Làm sạch dịu (pH ~5.0–5.5; “syndet”, tránh hương liệu đậm):

   • Surfactant êm: coco-betaine, APG (decyl/lauryl glucoside).

2. Humectant – hút nước:

   • Glycerin 3–10%, Panthenol 1–2%, Hyaluronic acid 0.1–0.3%, Urea 2–5% (dưỡng ẩm), Aloe/PCA/lactate.

3. Emollient/Occlusive – khóa ẩm:

   • Squalane 2–10%, Triglyceride/Shea; Petrolatum 5–20% hoặc dimethicone 1–2% giảm TEWL.

   • “Slugging” (lớp mỏng occlusive) phù hợp da không mụn viêm.

4. Phục hồi hàng rào:

   • Ceramide 0.1–1% + cholesterol + acid béo tỉ lệ cân bằng; Niacinamide 2–5% tăng ceramide nội sinh, giảm viêm nhẹ.

Lưu ý tỉ lệ là phổ tham khảo cho thành phẩm; công thức cụ thể phụ thuộc nền và nhà sản xuất.

B. Lịch routine gợi ý

Buổi sáng

1. (Tùy da rất khô) Rửa mặt nhanh với sữa rửa dịu pH 5–5.5.

2. Essence/Hydrator: glycerin + HA + panthenol.

3. Kem phục hồi: ceramide–cholesterol–FA + niacinamide.

4. Chống nắng phổ rộng SPF ≥30, nền ẩm (bổ sung humectant/oleosome).

Buổi tối

1. Tẩy trang nhẹ (milk/balm) nếu có sunscreen/makeup; tiếp theo sữa rửa dịu.

2. Serum cấp nước (HA + NMF) hoặc panthenol/β-glucan.

3. Kem dưỡng giàu lipid; có thể occlusive mỏng vùng bong tróc.

1–2 lần/tuần (tùy dung nạp)

• Tẩy tế bào chết dịu: PHA (gluconolactone 5–10%) hoặc lactic 5%; tránh tẩy mỗi ngày.

• Mặt nạ phục hồi: urea 5% + ceramide.

C. Điều chỉnh theo tình trạng

• Da khô + mụn lấm tấm: humectant + emollient khô thoáng (squalane, isoamyl laurate), tránh petrolatum dày.

• Da dầu nhưng mất nước: ưu tiên humectant + niacinamide; kem dưỡng gel-cream; tránh cồn khô lặp lại.

• Vùng nứt nẻ (môi, khóe mũi): petrolatum/dimethicone bôi điểm, ngày 2–3 lần.

5) Những sai lầm phổ biến làm da càng khô

• Sử dụng xà phòng kiềm hoặc SLS đơn độc mỗi ngày.

• Tắm/rửa nước nóng >38 °C và lau khô kiệt nước trước khi bôi dưỡng.

• Lạm dụng AHA/BHA/retinoid khi hàng rào đang tổn thương.

• Dùng hương liệu/essential oil đậm đặc, alcohol denat. cao, tẩy trang mạnh hằng ngày dù không makeup.

• Bỏ qua kem chống nắng → UV làm trầm trọng mất nước và vi viêm mạn.

6) Mẹo thực hành (thân thiện khí hậu Việt Nam)

• Duy trì độ ẩm phòng 40–60% (máy tạo ẩm khi dùng điều hòa).

• Tắm nhanh, nước ấm vừa, bôi dưỡng trong 3 phút.

• Ưu tiên kem/ointment cho mùa khô; gel-cream cho nóng ẩm.

• Uống đủ nước, đạm & acid béo thiết yếu trong khẩu phần; hạn chế rượu.

7) Khi nào cần gặp bác sĩ da liễu?

• Nứt nẻ chảy máu, rát/đau kéo dài >2 tuần.

• Mảng đỏ dày, ngứa nhiều, nghi viêm da cơ địa/tiếp xúc, vảy khô lan rộng.

• Đang dùng thuốc (ví dụ retinoid đường uống) khiến khô nặng.

8) FAQ ngắn

1. Da khô có cần tẩy tế bào chết? Có, nhưng chọn PHA/lactic nhẹ, 1 lần/tuần, luôn phục hồi sau đó.
2. HA nồng độ cao có tốt hơn? Không nhất thiết; 0.1–0.3% đa trọng lượng phân tử thường ẩm mượt, ít rít.
3. Dầu dưỡng có “khóa ẩm” thay kem? Dầu là emollient, không thay thế hoàn toàn occlusive như petrolatum/dimethicone.
4. Niacinamide có làm khô? Ở 2–5% thường giúp tăng ceramide; nồng độ quá cao có thể châm chích tạm thời.